واردات و صادرات :
واردات و صادرات ، نه تنها شریان های اصلی حیات اقتصادی هر کشور، بلکه ابزار های استراتژیک توسعه، جذب سرمایه و حمایت از تولید داخلی به شمار می روند.
ایران، با موقعیت جغرافیایی ممتاز و سیاست های متنوع تجاری، ظرفیتی کم نظیر برای فعالان حوزه بازرگانی دارد. اما ورود موفق به عرصه تجارت بین الملل، مستلزم شناخت دقیق قوانین، مقررات، فرایند های رسمی و مدارک مورد نیاز است.
تعریف واردات و صادرات و نقش آن در اقتصاد ایران :
واردات به معنای ورود کالا ها یا خدمات از کشور های دیگر به ایران، و صادرات به معنی ارسال محصولات داخلی به بازار های خارجی است.
این فرآیند ها، مکمل زنجیره تأمین کشور بوده و موجبات رشد اقتصادی، افزایش درآمد ارزی، توسعه فناوری و تنوع محصولات داخلی را فراهم می کنند.
تجارت بین المللی، حاصل تعامل کشور ها در راستای رفع نیاز های تولیدی و مصرفی است. امروزه هیچ کشوری قادر نیست تمامی نیاز های خود را بدون اتکا به واردات و صادرات برطرف کند. در ایران، با توجه به وابستگی بخشی از صنایع به واردات مواد اولیه، تجهیزات و فناوری، ورود رسمی و قانونی کالا، نقشی اساسی در حفظ روند تولید و اشتغال دارد. همچنین، توسعه صادرات غیر نفتی یکی از الزامات برون رفت اقتصاد کشور از تک‌محصولی بودن و مقابله با تحریم ها قلمداد می شود.
قانون مقررات صادرات و واردات :
یکی از مهم ترین بنیان های حقوقی در زمینه تجارت خارجی ایران،قانون مقررات صادرات و واردات مصوب ۱۳۷۲ با اصلاحات بعدی است.
این قانون، به عنوان مرجع اصلی تعیین ضوابط صدور و ورود کالا، مجوزها و دسته بندی اقلام وارداتی و صادراتی عمل می کند.
بخش های اصلی این قانون :
- ماده ۱ : کلیه مقررات مربوط به صادرات و واردات و خدمات مرتبط، برای تمامی افراد حقیقی و حقوقی، توسط این قانون تعیین می شود.
- ماده ۲ : کالا های صادراتی و وارداتی به سه دسته تقسیم می‌شوند : کالا های مجاز، مشروط و ممنوع.
- ماده ۳ : شرط اصلی اقدام به فعالیت تجاری، دریافت کارت بازرگانی از اتاق بازرگانی ایران است.
- ماده ۴ : وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) موظف است هر سال یا به‌صورت موردی، تغییرات جداول و بخشنامه های مرتبط را تهیه و ابلاغ کند.
- ماده ۱۳ : کلیه کالا های صادراتی ایران (به جز نفت خام و فرآورده های آن)، از تعهد ارزی معاف هستند.
- ماده ۱۵ : درآمد های ناشی از واردات، تحت عنوان سود بازرگانی تجمیع و به گمرک ابلاغ می گردد.
این قانون ، ضمن تأکید بر حمایت از تولید داخلی و شفافیت تجاری، پایه و اساس بسیاری از بخشنامه های اجرایی، سامانه های ثبت سفارش و مقررات صادرات و واردات در کشور را تشکیل می دهد.
دسته بندی کالا های وارداتی و صادراتی ( مجاز، مشروط و ممنوع )
مطابق ماده ۲ قانون مقررات صادرات و واردات، کالاها به سه دسته طبقه بندی می شوند :
۱. کالا های مجاز :
اکثر محصولات قابل مصرف عمومی، بخش اعظمی از اقلام صنعتی، مواد اولیه خطوط تولید و بسیاری از نیاز های تولید کنندگان و مردم در زمره کالا های مجاز جای می گیرند.
اما، پذیرش استاندارد های ملی، بررسی سلامت و رعایت تعرفه های گمرکی برای واردات این کالا ها الزامی است
۲. کالا های مشروط :
کالا هایی که ورود یا خروج آن ها منوط به اخذ مجوز مشخص از نهاد های ذی صلاح مانند وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد یا وزارت جهاد کشاورزی است.
ماشین آلات خاص، محصولات دارویی، مواد شیمیایی خطرناک، برخی تجهیزات الکترونیکی، فراورده های کشاورزی و دامپزشکی نمونه هایی از این گروه هستند.
دریافت مجوز پیش از ثبت سفارش یا فرآیند صادرات، برای این دسته الزامی است.
۳. کالاهای ممنوع :
این دسته شامل اقلامی است که مطابق شرع اسلام یا قوانین خاص کشور ، واردات یا صادرات آن ها به طور کامل ممنوع است.
سلاح های گرم و مهمات، مشروبات الکلی، ابزار قمار، مواد مخدر، فرآورده های گوشت خوک، آثار هنری و عتیقه بدون مجوز و اقلام دارای تبعات امنیتی یا تهدید کننده سلامت جامعه، همگی در این گروه قرار می گیرند.
همچنین ، کالا هایی که مشابه داخلی دارند، یا در شرایط خاص اقتصادی جهت حمایت از تولید داخل، به طور موقت ممنوع یا محدود می شوند، به لیست افزوده می گردند.
نکته : لیست کالا های ممنوع، هر سال و بر اساس شرایط اقتصادی و سیاست های تجاری دولت قابل تغییر است.
آگاهی و استعلام آخرین لیست ها از وب سایت رسمی گمرک، وزارت صمت، یا سامانه جامع تجارت پیش از انجام هرگونه معامله، ضروری است.
اهمیت شناخت کالا های مجاز و ممنوع و پیامد های رعایت یا عدم رعایت :
ورود یا خروج بدون مجوز کالاهای گروه مشروط یا ممنوع، علاوه بر جریمه نقدی، منجر به توقیف کالا، ابطال مجوزهای بازرگانی و حتی برخوردهای قانونی و گاه کیفری میشود.
ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت و بررسی کد تعرفه (HS Code) هر کالا، راهی رسمی برای اطلاع رسانی سریع، مطمئن و به روز وضعیت مجوزی کالا ها محسوب می‌گردد
فرآیند و مدارک لازم برای واردات رسمی کالا :
۱. ثبت شرکت یا نهاد حقوقی فعال در حوزه تجارت :
معمولاً فعالیت وارداتی و صادراتی به نام یک شرکت حقوقی با موضوع بازرگانی در اساسنامه، اعتبار و امکان فعالیت گسترده تری در تامین مالی و امور حقوقی ایجاد می نماید.
شرکت ها با مسئولیت محدود و سهامی خاص، رایج‌ترین قالب های ثبت برای فعالیت های واردات و صادرات در ایران
هستند.
۲. اخذ کارت بازرگانی :
کارت بازرگانی، مجوز رسمی و شناسنامه تاجر محسوب شده و برای ثبت سفارش و ترخیص رسمی هر کالایی ضروری است.
این کارت توسط اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی صادر شده و به تایید وزارت صمت می رسد. داشتن این کارت اعتبار بالایی برای فرد یا شرکت ایجاد می کند و امکان مشارکت در مناقصات و نمایشگاه‌های بین المللی را فراهم می سازد.
شرایط اصلی دریافت کارت بازرگانی :
- حداقل سن ۲۳ سال
- حداقل مدرک تحصیلی دیپلم
- داشتن مکان اداری یا تجاری معتبر
- حساب بانکی فعال و گردش مالی مناسب
- عدم سوء پیشینه کیفری و بدهی مالیاتی
- قبولی در دوره آموزشی مجوز بازرگانی
- ثبت نام در سامانه جامع تجارت
- دریافت پروفرما اینویس (پیش فاکتور) از فروشنده خارجی با ذکر مشخصات کمی و کیفی کالا، شرایط تحویل و
- پرداخت، قیمت، کشور مبدأ، وزن و ارزش
- انتخاب صحیح کد تعرفه (HS Code) برای هر کالا
- ثبت اطلاعات متقاضی در سامانه ( اطلاعات کارت بازرگانی، شناسه ملی و…)
- ثبت اطلاعات فروشنده خارجی و دریافت شناسه فروشنده
- اعلام نیازمندی ها، مانند مجوز های بهداشت، استاندارد و…
- بارگذاری اسناد و مستندات (پروفرما، کاتالوگ، بروشور و…)
- واریز کارمزد ثبت سفارش
در صورت تایید مدارک توسط کارشناسان وزارت صمت، کد هشت رقمی ثبت سفارش صادر شده و این کد پیش نیاز تخصیص ارز، انتقال پول و ترخیص کالا از گمرک می باشد.
۴. دریافت مجوزهای لازم برای کالای مشروط :
بسته به نوع کالا، سازمان های تخصصی مختلفی مانند سازمان بهداشت، استاندارد، وزارت جهاد کشاورزی و… مسئول صدور مجوز های واردات هستند.
دریافت این مجوز ها برای برخی اقلام (مواد غذایی، دارویی، تجهیزات پزشکی، شوینده ها، اسباب‌بازی، ماشین‌آلات سنگین و…) الزامی است.
۵. عقد قرارداد خرید خارجی و تعیین حمل و نقل :
پس از تایید ثبت سفارش، معمولاً قرارداد خرید قطعی (invoice) تهیه می شود که شرایط پرداخت (اعتبار اسنادی، حواله ارزی، بانکی یا صرافی) و مشخصات فنی و مرجعی برای حمل و ترخیص کالا در آن درج شده است.
انتقال ارز از طریق بانک یا صرافی تا مقصد، و هماهنگی با شرکت های حمل و نقل بین‌المللی (دریایی، زمینی یا هوایی) جهت حمل کالا، بخش مهم دیگری از فرآیند واردات به حساب می آید.
۶. ورود کالا به گمرک و تنظیم اظهارنامه گمرکی :
کالا پس از ورود، به انبار گمرک منتقل میشود و تا اعلام نهایی ترخیص، زیر نظارت گمرک باقی خواهد ماند. اظهار نامه گمرکی، سند اصلی اعلام مشخصات کمی، کیفی و ارزش کالا و ملاک بررسی و پیگیری ترخیص است
تنظیم صحیح اظهار نامه و درج اطلاعات دقیق، پیش شرط اصلی جلوگیری از جریمه، توقیف یا توقف ترخیص است.
۷. بازرسی، ارزیابی و نمونه گیری :
گمرک ممکن است بر اساس نوع کالا یا سطح ریسک، بازرسی فیزیکی از کالا یا نمونه برداری برای آزمایش سلامت، کیفیت و انطباق با اسناد را اجرا کند.
۸. پرداخت حقوق ورودی، عوارض و مالیات بر ارزش افزوده :
پس از ارزیابی، وارد کننده موظف به پرداخت حقوق گمرکی (بر اساس کد تعرفه کالا و ارزش سیف یا CIF شامل بهای کالا به علاوه هزینه حمل و بیمه )، سود بازرگانی، عوارض قانونی و مالیات بر ارزش افزوده ( معمولاً ۹ درصد برای بیشتر اقلام ) است.
۹. صدور پروانه سبز گمرکی و ترخیص نهایی کالا :
در صورت صحت اسناد، پرداخت کامل هزینه ها و عدم مغایرت یا موانع قانونی، پروانه سبز ترخیص صادر گردیده و کالا آماده ورود به بازار یا خطوط تولید خواهد شد.
پرکاربردترین اصطلاحات تخصصی واردات و صادرات :
آشنایی با اصطلاحات کلیدی حوزه تجارت خارجی، درک بهتر فرایند، کاهش ریسک های اجرایی و جلوگیری از سوء تفاهم ها را تضمین می کند.
مهم ترین اصطلاحات عبارت اند از :
- اینکوترمز (Incoterms) : مجموعه مقررات بین المللی که وظایف، مسئولیت ها، هزینه ها و ریسک های خریدار و فروشنده را در تحویل کالا مشخص می کند (مثل EXW، FOB، CIF، DAP و…)
- پروفرما اینویس (Proforma Invoice) : پیش فاکتور فروشنده خارجی قبل از خرید نهایی که مبنای ثبت سفارش و تخصیص ارز است.
- HS Code ( کد تعرفه ) : کد ۸ یا ۱۰ رقمی بین المللی برای دسته بندی دقیق کالا و تعیین حقوق ورودی و ضوابط مجوز.
- لیست عدل بندی (Packing List) : سند حاوی جزئیات بسته بندی، تعداد و ابعاد بسته‌ها برای مطابقت با فاکتور و اظهار نامه.
- بار نامه (Bill of Lading): مدرک حمل کالا (دریایی، هوایی یا زمینی) با اطلاعات کامل گیرنده و حمل کننده.
- گواهی مبدأ ( Certificate of Origin ) : سندی برای تعیین کشور سازنده کالا (الزامی برای اکثر کالا ها ).
- اظهار نامه گمرکی : سندی رسمی که اطلاعات کامل کالا برای گمرک را مشخص می کند.
- راه های پرداخت بین المللی : مانند اعتبار اسنادی (LC)، TT (حواله تلگرافی)، برات وصولی و…
فرآیند صادرات کالا از ایران :
صادرات حرفه ای و موفق، لازمه توسعه غیر نفتی اقتصاد ایران است. مراحل اصلی صادرات به شرح زیر است :
۱. اخذ کارت بازرگانی یا استفاده از شرکت‌های بازرگانی دارای کارت :
همانند واردات، صادرات نیز برای انجام تجاری نیاز به کارت بازرگانی دارد، اما افراد مرزنشین، تعاون‌ها و برخی گروه‌ها طبق قانون معاف
۲. شناسایی بازار هدف و بازاریابی :
صادرات موفق مستلزم شناخت دقیق نیاز های بازار خارجی، رقبا، قیمت ها، مجوز های واردات کشور مقصد و فرهنگ مصرف کننده است. شرکت در نمایشگاه های بین المللی، استفاده از وبسایت های B2B، تبلیغات دیجیتال و شبکه سازی با واسطه های محلی از ابزار های کلیدی در این مرحله است .
۳. اخذ مجوز های لازم برای کالای مشروط یا دارای استاندارد اجباری :
برای محصولات کشاورزی، غذایی و دارویی، علاوه بر گواهی سلامت و استاندارد های خاص ملی یا بین المللی، ارائه گواهی بهداشت یا انرژی اتمی لازم است.
۴. تهیه پروفرما اینویس و عقد قرارداد صادراتی :
دریافت سفارش رسمی از خریدار خارجی، تهیه پیش فاکتور و توافق بر سر شرایط پرداخت، حمل، بیمه و تحویل، اساس همکاری های صادراتی است.
۵. تهیه و بسته بندی کالا براساس استاندارد های بازار مقصد :
اهمیت بسته بندی حرفه ای و رعایت مقررات برچسب زنی و اسناد همراه، در مقبولیت کالا و جلوگیری از توقیف یا بازگشت آن بسیار موثر است.
۶. اظهار کالا در گمرک مرزی و اخذ پروانه صادراتی :
اظهار صادراتی شامل ارائه فاکتور فروش، لیست عدل بندی، گواهی مبدأ، مجوز های لازم و حمل و بیمه نامه است.
پس از بررسی و کنترل گمرکی و عدم وجود منع قانونی، پروانه صادراتی صادر و خروج کالا انجام میشود .
نکته : سود حاصل از صادرات طبق ماده ۱۳ قانون مقررات صادرات و واردات از تعهد ارزی معاف بوده و نیازی به بازگشت ارز اجباری برای صادرات اغلب کالا ها جز نفت خام و مشتقات ویژه وجود ندارد.
۷. دریافت وجه و مستند سازی :
انتقال وجه از خارج کشور، دریافت اسناد حمل، اخذ گواهی بازرسی و بیمه، و تحویل اسناد به خریدار برای تسویه نهایی، از مراحل کلان در تکمیل فرآیند صادرات است.
مناطق آزاد و ویژه اقتصادی : تسهیلات و تفاوت ها :
در مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی ایران (مانند کیش، قشم، چابهار، انزلی و…) واردات کالا با پیچیدگی کمتری انجام می گیرد.
ورود کالا به خود مناطق آزاد بدون نیاز به ثبت سفارش و معاف از برخی مالیات ها و حقوق گمرکی است، اما انتقال کالا به سرزمین اصلی با رعایت دقیق مقررات، ثبت سفارش و پرداخت کامل حقوق ورودی صورت می گیرد.
محدودیت ها و ممنوعیت های صادراتی و وارداتی :
سیاست های تجاری علاوه بر مقررات دائمی، تحت تأثیر شرایط اقتصادی و راهبردی کشور ممکن است تغییر یابد. نمونه هایی از اقلام وارداتی و صادراتی که ممکن است محدود یا ممنوع شوند عبارت اند از:
- خودرو های با حجم موتور بالا یا مصرف سوخت زیاد
- لوازم خانگی دارای مشابه داخلی با هدف حمایت از تولید ملی
- برخی کالا های کشاورزی و دامی در شرایط کمبود داخلی
با تیم حقوقی ثبتانه تمام مراحل صادرات و واردات را انجام بده بدون دردسر و درگیر شدن با مراحل پیچیده و طولانی ما اینجاییم تا به شما در مسائل حقوقی کمک کنیم برای دریافت مشاوره و راهنمایی با ما در ارتباط باشید.
